Plan je fietstocht

Dit is een rondtocht voor fietsers van ongeveer 150 kilometer door Zuidwest Friesland. Onderweg kom je langs allerlei iconische waterwerken of plaatsen waar het water een belangrijke rol in de geschiedenis heeft gespeeld. Gratis parkeren kan bij één van de TOP’s (toeristische overstapplaatsen) in Zuidwest Friesland. Hoewel je de route op elk gewenst punt kunt beginnen, starten we de routebeschrijving gemakshalve op de Afsluitdijk.

Afstand: 150 KM
Download GPX - Download overzichtskaart
Volg de bordjes:

De route

Deze weekendtocht op de fiets is een perfect ‘instapmodel’ voor mensen die overwegen op fietsvakantie te gaan of gewoon een heerlijk actief weekendje weg willen! Een weekendje fietsen door Zuidwest Friesland, slapen en eten waar je zelf wilt en na twee of drie dagen en een ervaring rijker terugkomen. Deze route is de Friese weekendvarianten op de 440 kilometer lange LF Zuiderzeeroute.

Je kunt de route op iedere plek langs het tracé starten. Het makkelijkst is om een Toeristisch Overstap Punt (TOP) te kiezen als startplek, hier kun je gratis je auto parkeren en je tocht starten. Met de trein zijn stadjes als Sneek, IJlst, Workum en Stavoren goed bereikbaar. Voor het vinden van een unieke slaapplaats verwijzen we je naar www.waterlandvanfriesland.nl. En in bijna alle stadjes en grotere dorpen zijn er wel fietsen te huur.

De Friese Zuiderzee weekendtocht is een fietsroute door Nationaal Landschap Zuidwest Fryslân: nergens in Nederland vind je zóveel landschapstypen zó dichtbij elkaar. Een kust met kliffen, het bosrijke en glooiende Gaasterland, een kleigebied met terpen en dijkjes en een weids veenweidelandschap afgewisseld met meren.

Deze route voert je langs de voormalige Zuiderzeekust en terugweg door het groene waterland van Friesland. Onderweg passeer je verschillende belangrijke waterwerken zoals de iconische Afsluitdijk, het Woudagemaal, de historische Hemdijken en de Pingjumer Gulden Halsband. Daarnaast zie je op deze route vijf verschillende Elfstedenstadjes, het IJsselmeer maar ook andere Friese meren en tenslotte ruik je het zilte water van de Waddenzee! 

Wat kom je onderweg tegen?

Onderweg maak je kennis met allerlei iconische waterwerken of plaatsen waar het water een belangrijke rol in de geschiedenis heeft gespeeld. Wil je de Friese Zuiderzee optimaal beleven? Neem dan even de tijd bij onderstaande bijzondere plekken.

De Afsluitdijk 

De meest ingrijpende gebeurtenis in de afgelopen eeuw voor het Zuidwest Friese landschap was wel de aanleg van de Afsluitdijk in 1932. De nieuwe dijk bood de mensen veiligheid tegen het wassende water, zorgde voor betere verbindingen en nieuw land, maar het betekende wel de dood van de Zuiderzee.

Dat de zoute zee veranderde in een meer vol zoet water was een ramp voor de vissers. Vissen als haring, spiering, ansjovis, bot en garnalen kunnen immers alleen in zout water overleven... en andere soorten zoals de paling konden niet meer in de Friese binnenwateren komen doordat de Afsluitdijk ineens een barrière vormde. Veel mensen en dieren waren niet gelukkig met het ontstaan van het IJsselmeer! De aanleg van een vismigratierivier in 2020 zorgde ervoor dat de dieren en planten van de Waddenzee en het IJsselmeer weer met elkaar in verbinding kunnen komen. Bezoek het Afsluitdijk Wadden Center voor een boeiende expositie. 

^{Bovenaanzicht van de sluis in de iconische Afsluitdijk} 

De Waag - Workum

In de zeventiende eeuw, ook wel de Gouden Eeuw, breekt er in Nederland een periode van grote welvaart aan. Ook in Zuidwest Friesland is dit goed merkbaar want vooral plaatsen aan de Zuiderzee doen veel handel met het westen van Nederland en het buitenland. Workum ontwikkelde het zich tot een centrum van zeehandel en scheepvaart. Omdat er een waag was waar goederen konden worden gewogen en verhandeld, kon Workum stadsrechten krijgen. En die waag is er nog steeds in Workum, het is één van de 86 monumenten die te vinden is in het centrum van het stadje. 

Het is een authentiek gebouw uit 1650 dat van buiten én van binnen de moeite waard is om te bezichtigen. Museum Warkums Erfskip is er gevestigd, een interessante expositie op de eerste etage zorgt ervoor dat je alles te weten komt over het Workumer aardewerk en de scheepsbouw. Vanuit de waag kun je ook het oude stadhuis en de naastgelegen grote kerk bezoeken. 

^{Rijkversierd waaggebouw en koopmanshuizen in Elfstedenstad Workum. Foto: Warkums Erfskip}

Reaklif

Het Reaklif is een intrigerende plek met veel historie. Je ziet hier een - inmiddels vergraven - rode keileemwand die ontstond tijdens de voorlaatste ijstijd. Het is onderdeel van het stuwwallandschap hier in Gaasterland. 

In 1345 was deze plek het strijdtoneel van een veldslag tussen de Hollandse graaf Willem IV en de Friezen, ook wel De Slag bij Warns genoemd. De Hollandse graven wilden hun territorium vergroten en onder meer belastingheffing in Friesland invoeren. Ze kwamen met boten over de Zuiderzee en wilden het Sint-Odulphusklooster bij Stavoren veroveren om als vesting te gaan gebruiken. Maar de Friezen zegevierden tijdens de strijd en de graaf kwam om het leven. De Friese vrijheid wordt nog ieder jaar herdacht met een bijeenkomst aan het Reaklif. Aan de kant van de weg staat een grote steen met de inscriptie ‘Leaver dea as slaef’, wat ‘liever dood dan slaaf’ betekent.

In de zestiende eeuw werd Friesland protestants en werden alle katholieke kloosters afgebroken. Het ooit zo machtige Sint-Odulphusklooster van Stavoren werd later door de golven van de Zuiderzee verzwolgen.

^{Rode Klif met herinneringssteen ‘Leaver dea as slaef’}

Haventje Laaxum

Laaxum bestaat uit niet veel meer dan een aantal huizen en een boerderij ten oosten van de IJsselmeerdijk. Tevens bezit dit gehucht het kleinste vissershaventje van Europa. In de haven van Laaxum is vandaag de dag namelijk nog maar één vissersboot te vinden en die is van de gebroeders De Vries. Zij zijn de enige overgebleven vissers die zorgen dat het Laaksemer Bot, een smakelijk streekproduct, bij de consument op het bord komt.

Het vierkante gebouwtje aan de haven was een paar jaar geleden bijna in elkaar gestort. In deze hang van Laaxum werden eertijds haringen uit de Zuiderzee gezouten en gerookt. Gelukkig werd toerisme in de twintigste eeuw een nieuwe inkomstenbron voor de vissersdorpjes die te lijden hadden onder de aanleg van de afsluitdijk. Zo is de oude zoutloods van Laaxum nu omgetoverd tot viszaak waar je een lekkere portie kibbeling kunt halen! 

^{Kleinste vissershaventje van Europa in Laaxum}

Woudagemaal Lemmer

In de twintigste eeuw worden er in Zuidwest Friesland allerlei gemalen en Zuiderzeewerken aangelegd. Dankzij bemaling van de Friese boezem werd het waterpeil nu zowel binnen- als buitendijks beheersbaar en dat zorgde voor veiligheid. Het inperken wateroverlast was van grote betekenis voor de bevolking en daarom werd het Ir. D.F. Woudagemaal in 1920 geopend door niemand minder dan Koningin Wilhelmina. 

Het stoomgemaal met haar bijzondere architectuur behoort tot één van de twaalf UNESCO Werelderfgoederen in Nederland. Ver in de wijde omtrek zie je de 60 meter hoge schoorsteen boven de horizon uittorenen. Dit meer dan 100 jaar oude gemaal bij Lemmer wordt vandaag de dag nog steeds in werking gezet door Wetterskip Fryslân zodra er hoog water op komst is. 

Bezoek het museum om te leren hoe Nederland door de geschiedenis heen met water omging en voor welke water uitdagingen we in de toekomst staan. 

^{UNESCO werelderfgoed Woudegemaal bij Lemmer, © Stichting Werelderfgoed Nederland - Fotograaf Bertel Kolthof}

Tsjûkemar

Nadat de heidense Friesen bekeerd waren tot het christendom, vestigden er vele kloosters in Friesland. Rond het jaar 1000 begonnen hardwerkende monniken met het ontginnen van het grootschalige Friese veengebied. Het patroon van de met de hand gegraven sloten is nog steeds zichtbaar tijdens je fietstocht door Zuidwest Friesland. 

Door de aanleg van de vele sloten werd het veen afgewaterd en uiteindelijk begaanbaar voor de mens. Het eeuwenoude veenpakket transformeerde naar veenweidegebied, een vruchtbare bodem voor de boerengemeenschap. Tussen 1150 en 1550 ontstonden er ook meren in het ingeklonken veengebied. Vooral op de plekken waar turf en zout gewonnen was, konden stormvloeden makkelijk stukken veen wegslaan en zo ontstonden er meren die steeds groter werden. 

Helemaal in het zuiden van Friesland, fietst je vlak langs de Tsjûkemar dat met 23 km2 het grootste binnenwater van Friesland is. Tegenwoordig vormen de Friese meren een populaire watersportbestemming. Iedere zomer kun je er bijvoorbeeld historische vrachtschepen in actie zien tijdens de Skûtsjesilen zeilwedstrijden. Bedenk je eens dat we dit te danken hebben aan de ploeterende monniken uit de middeleeuwen!

^{Skûtsjesilen met historische Friese vrachtschepen op de Tsjûkemar.}

Hemdijken

Vanaf de twaalfde eeuw ontstonden er aan de zuidkant van de dichtgeslibde Middelzee - een oude zee die Friesland vanaf het Wad in tweeën spleet - de Friese Hempolders. In het gebied ten zuidoosten van Bolsward, fiets je bijvoorbeeld langs de dorpjes Oosthem en Westhem. Een Hem is een perceel dat omringd is door sloten en wat met behulp van molens drooggemalen werd. 

Een Hemdijk is een binnendijk die in verschillende fasen werd aangelegd om de bewoners te beschermen tegen het water uit de Friese meren. 

De gezamenlijke Hemdijken vormen nu een kronkelende ketting door het lage midden van Friesland. Deze streek wordt gekenmerkt door de vele vaarten en sloten die het gebied tot een plattelands Venetië maken.

^{Het plattelands Venetië bestaat uit oneindig veel vaarten, meren en sloten. Foto: VVV Waterland van Friesland}

Pingjumer Gouden Halsband 

Al rond 700 voor Christus gingen er mensen wonen op de rijke kweldergrond in het noordwesten van Friesland. Er worden terpen gebouwd om op te wonen, zodat de bewoners droge voeten konden houden in geval van hoog water. 

Later worden er dijken tussen de terpen gebouwd en zo ontstaan er ook ringdijken als de Pingjumer Gulden Halsband. Deze ringdijk beschermde het dorp Pingjum tegen het water uit de Marne, een aftakking van de Waddenzee die ten zuiden van Harlingen het land binnenkwam. 

Door de aanleg van dijken kunnen handelsplaatsen zich ontwikkelen. Friese schippers en kooplieden begonnen handel in heel Noordwest-Europa te drijven. Tussen ongeveer 450 en 900 na Christus waren de Friezen dominant aanwezig op de Oostzee en verhandelden daar producten als pelzen, barnsteen, wollen stof, glaswerk, aardewerk en zout.  ^{Pingjumer Gulden.}